TÜİK’ten Enflasyon Verileri Hakkında Açıklama
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), kamuoyuna yansıyan bazı haberlerin gerçeği yansıtmadığını vurguladı. Kurum, bu bağlamda bir açıklama yapma gereği duyduğunu belirtti. Açıklamada yer alan bilgilere göre, bazı basın organlarında TÜİK yemekhanesinde geçen yıl 35,00 TL olan yemek ücretinin bu yıl 170,00 TL’ye çıktığına dair iddialar gerçeği yansıtmamaktadır.
Kurumdan yapılan açıklamada, 2024 yılı için onaylanan ve uygulanan tarifeler şu şekilde sıralanmıştır:
- En düşük yemek ücreti: 600 ek göstergeye kadar olan ve 4/B’li sözleşmeli personel için 39,00 TL.
- En yüksek yemek ücreti: 5400’den daha yüksek ek göstergeli görevlerde bulunan personel için 71,00 TL’dir.
Ayrıca, Türkiye İstatistik Kurumu ile Türkiye Ağır Sanayi ve Hizmet Sektörü Kamu İşverenleri Sendikası (Koop-İş) arasında imzalanan toplu sözleşme gereği, Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından Kurumda 4/A kapsamında çalışan işçi personele ödenen günlük yemek yardımı tutarı 170,00 TL’dir. Bu nedenle, geçtiğimiz yıl farklı pozisyonlarda görev yapan bir çalışanın yemek ücreti ile bu yıl işçi statüsünde görev yapan personelin aldığı yemek yardımını karşılaştırmak, doğru bir yaklaşım değildir.
Basın Toplantısında Yaşanan Yanlış Anlamalar
08.07.2024 tarihinde düzenlenen basın toplantısında, kamuoyunun Tüketici Fiyat Endeksi hesaplamaları hakkında bilgilendirilmesi amaçlanmıştır. Ancak, toplantıda sorulan bir soruya verilen yanıtın bağlamından koparılarak haberlerde yansıtıldığı gözlemlenmiştir.
Toplantıda “Fiyatlar ne zaman ucuzlayacak?” sorusuna verilen kapsamlı yanıt içerisinde, “%45 ile %75 enflasyon arasında can yakıcılığı açısından pek bir fark bulunmamaktadır” ifadesi, %45 oranındaki enflasyonun da halk için oldukça yüksek ve zorlayıcı olduğunu vurgulamak amacı taşımaktadır. Her iki oran da yaşam maliyeti üzerinde ciddi olumsuz etkiler yaratmaktadır.
Burada anlatılmak istenen, “Fiyatların ucuzlaması için enflasyonun negatife dönmesi, tabii ki bundan önce tek haneli seviyelere düşmesi gerektiğidir.”
Köşe Yazılarındaki Yanıltıcı Bilgiler
Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) sepetinde 2024 yılı itibarıyla 12 ana harcama grubu altında 43 harcama grubu yer almaktadır. Bu harcama grupları altında ise toplamda 90 alt harcama grubu bulunmaktadır. Alt harcama grupları altında yer alan 143 temel başlıkta ise 406 madde ve bu maddeler altında 913 adet madde çeşidi yer almaktadır.
Örnek vermek gerekirse,
- 06 kodlu SAĞLIK ana harcama grubu altında:
- 061 kodlu “Tıbbi ürünler, aletler ve malzemeler”
- 062 kodlu “Ayakta tedavi hizmetleri”
- 063 kodlu “Yataklı tedavi hizmetleri”
- 062 kodlu “Ayakta tedavi hizmetleri” harcama grubu altında:
- 0621 kodlu “Tıbbi hizmetler”
- 0622 kodlu “Dişçilik ücreti”
- 0623 kodlu “Diğer tıbbi hizmetler”
- 0621 kodlu “Tıbbi hizmetler” alt harcama grubunda ise:
- 06212 kodlu “Uzman doktor ücreti” temel başlığı bulunmaktadır.
“Uzman doktor ücreti” temel başlığı altında ise,
- “Muayene katılım payı (Devlet Hastanesi, Uzman Dr.)”
- “Doktor muayene ücreti (Muayenehane, Uzman Dr.)”
- “Doktor muayene ücreti (Özel Hastane, Uzman Dr.)”
- “İlaç katılım payı” gibi farklı madde çeşitleri yer almaktadır.
Bu kapsamda, TÜFE sepetindeki değişim oranları her ay 12 ana harcama grubu, 43 harcama grubu, 90 alt harcama grubu ve 143 temel başlık düzeyinde yayımlanmaktadır. Avrupa İstatistik Ofisi (EUROSTAT) tarafından yayımlanması beklenen en detaylı düzey ise temel başlık düzeyidir. Kurumumuz, temel başlık düzeyinde endeks değişimlerini uluslararası beklentilere en uygun biçimde kamuoyu ile paylaşmaktadır.
TÜİK, dünyadaki en şeffaf resmi istatistik kurumlarından biri olarak bilinir. Ancak bazı köşe yazarları, kurum tarafından en son Nisan 2022’de yayımlanmış olan bazı madde fiyatlarını, yine Kurumumuz tarafından hâlihazırda yayımlanmakta olan temel başlık seviyesinde fiyat endeksleri ile genişleterek günümüze ilişkin ortalama fiyat hesaplamaları yaptıklarını iddia etmektedir.
Bu yanıltıcı sonuçların bazı çevreler tarafından manipülasyon aracı olarak kullanılması, bilimsel açıdan TÜFE’ye eleştiri getiremeyen ilgili çevrelerin, 143 temel başlık içinden seçtikleri birkaç başlığa dair yanıltıcı beyanlarının devam ettiğini göstermektedir.
Örneğin, “06212-Doktor muayene ücreti” temel başlığı için de bu durum geçerlidir. Bu temel başlık, “Muayene katılım payı (Devlet, Uzman Dr.)”, “Doktor muayene ücreti (Özel, Uzman Dr.)”, “İlaç katılım payı” ve “Doktor muayene ücreti (Muayenehane, Uzman Dr.)” gibi bireylerin bütçelerinde farklı harcama paylarına sahip madde çeşitlerinden oluşmaktadır.
Devlet hastanesi muayene katılım ve ilaç katkı payları, doktor muayene ücreti (özel hastane) ve doktor muayene ücreti (muayenehane) gibi diğer ürün çeşitlerine oranla daha yüksek harcama paylarına sahiptir. Dolayısıyla, ilgili temel başlık düzeyinde hesaplanan fiyat ve değişim oranı matematiksel olarak yalnızca uzman doktor muayene ücretindeki değişimi ifade etmemektedir.
İlgili köşe yazarının, devlet ve özel sektör tarafından sunulan sağlık hizmetlerini aynı fiyat düzeyinde değişim göstermişçesine toplulaştırarak hesapladığı rakamlar, hatalı bir yaklaşım barındırmaktadır. Bu tür manipülasyonlara mahal verilmemesi açısından, dünya genelinde hiçbir ülkede madde düzeyinde tüm fiyatlar hesaplanmamakta ve yayımlanmamaktadır.
İlgili köşe yazarı tarafından eksik ve yanıltıcı bilgiler üretilerek madde fiyatı sonuçlarına ulaşılmaya çalışılması, Türkiye İstatistik Kurumu’nun Avrupa Birliği’ne üye ve aday ülkeler, EFTA ülkeleri, ABD ve Kanada’daki uygulamalarını hatırlatmaktadır. Seçilmiş homojen maddeler haricinde kalan ürünlerin fiyatlarının yayımlanmaması kararı, istatistiklerin güvenilirliği açısından oldukça isabetli bir yaklaşımdır.
TÜFE Hesaplamalarında Yenilikçi Yöntemler
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), enflasyon hesaplamalarında yenilikçi veri toplama yöntemleri kullanarak maliyetleri düşürmeyi ve cevaplayıcı yükünü azaltmayı hedeflemektedir. Barkod tarama ve web kazıma yöntemleri, geleneksel veri toplama yöntemlerine göre birçok avantaj sunmaktadır. Birçok ülke, TÜFE hesaplamalarında bu yöntemleri kullanarak daha güncel ve geniş veri setlerine ulaşmayı amaçlamaktadır.
Türkiye de bu uluslararası trendi takip ederek, istatistik üretiminde modern teknolojilerin kullanımını artırmaktadır. Son dönemde atılan adımlarla TÜİK’in veri toplama ve analiz süreçleri uluslararası standartlara daha uyumlu hale getirilmiştir.
Ancak bazı haberlerde, barkod tarama ve web kazıma verilerinin kullanımının Eurostat tarafından önerilmediği ve bu yöntemlerin güvenilir olmadığına dair iddialar yer almaktadır. Bu tür iddiaların asılsız olduğu, ilgili ülkelerin TÜFE derleme süreçleri ile ilgili meta verilerine bakıldığında net bir şekilde anlaşılmaktadır.
Uluslararası Para Fonu (IMF), Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), Avrupa Birliği İstatistik Ofisi (Eurostat), Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu (UNECE), Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) ve Dünya Bankası tarafından hazırlanan Tüketici Fiyatları Endeksi El Kitabı’nda, bu veri kaynaklarının kullanımının veri kalitesini artıracağı açıkça belirtilmiş ve ülkeler bu yeni kaynakları kullanmaya teşvik edilmiştir.
Barkod tarama verilerini kullanarak TÜFE’yi derlemeye yönelik yaklaşım, Uluslararası Çalışma Örgütü ve Eurostat kılavuzları ile uyumlu olup, doğrudan gözlemlenen (zaman içinde nokta) fiyatların işlem verilerinden hesaplanan bir birim değerle değiştirilmesidir. Birim değer yaklaşımı, ortalama bir birim fiyat hesaplamak için ilgili dönemde (örneğin ay) ürün bazında harcama ve miktar verilerini alır.
Birim değerler yalnızca bir örneklem yerine bir ürünün ay boyunca satış değerleri üzerinden hesaplandığından, daha iyi bir birim fiyat değeri sağlamaktadır. Bu yaklaşımın geleneksel nokta-zaman fiyatlandırmasına kıyasla en büyük faydası, birim değerlerin ortalama işlem fiyatının izole bir fiyat teklifinden daha doğru bir özetini sunmasıdır.
TÜİK, barkod (satış) verilerinin TÜFE veri derleme süreçlerine entegre edilmesine yönelik çalışmalara 2018 yılında başlamıştır. Bu kapsamda, perakende ticaret sektöründe önemli paya sahip zincir marketlerden sağlanan veriler, 2020 yılında analiz süreçlerinden geçirilmiş ve TÜFE hesaplamaları için kullanıma hazır hale getirilmiştir.
İlk olarak 2021 yılında kullanılan barkod verileri, toplam fiyat sayısının yaklaşık %21’ini oluşturmuştur. Bu değişiklik, metodolojik dokümanında aynı yılın ocak ayında kamuoyuna duyurulmuştur. İlerleyen yıllarda da TÜFE hesabında kullanılan verilerin oransal olarak hangi yöntemle toplandığı konusunda kamuoyu bilgilendirilmeye devam edilmiştir.
Sonraki yıllarda barkod verilerinin kapsamı genişletilerek, farklı sektörlerde faaliyet gösteren girişimlerle ikili protokoller imzalanmıştır. Böylece girişimlerden sağlanacak verilerin içerik, zamanlılık, tutarlılık ve gizlilik ile ilgili yönleri yasal bir sürece bağlanmıştır. Bu kapsamda bölgesel girişimlerden de veri temini sağlanmıştır.
2024 yılı itibarıyla, barkod verileriyle derlenen fiyat sayısı toplam fiyat sayısının %42,6’sını oluşturmaktadır. Barkod verisi sağlanacak işyerleri, Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından Türkiye İstatistik Kurumu’na sağlanan yıllık ciro verileri dikkate alınarak seçilmektedir.
Ülkemizde özellikle gıda, alkolsüz içecekler, alkollü içecekler, giyim, ayakkabı, kozmetik ve elektronik ürünler perakende satış alanında faaliyet gösteren ve ciro verilerinde en önemli paya sahip girişimlerden barkod tarama verileri sağlanmaktadır. Bu yaklaşımla, TÜFE hesaplamaları için fiyat toplama safhasında, ülkemizde faaliyet göstermekte olan zincir marketler ile birlikte, bölgesel olarak önemli ciro payına sahip yerel marketler de takip edilmektedir.
Veriler, tüm girişimlerden haftalık olarak (bölgesel temsili de sağlayabilmek için şube bazında) temin edilmektedir. Bu veriler analizlere tabi tutulduktan sonra, tüketim harcaması kodları atanarak sisteme dâhil edilmektedir. Bu atama işlemlerinin çoğu bilgisayar yazılımları yardımıyla gerçekleştirilmekte ve düzenli olarak kontrol edilmektedir.
Her ayın 1’i ile 24’ü arasındaki tüm barkod tarama verileri, her bir barkod için satış cirosu ve satış miktarını dikkate alarak birim fiyatlara dönüştürülmektedir. Ayın ilk üç haftası içindeki analizlerde ürünler tek tek incelenmekte, hesaplanan fiyatlardaki anormallikler, yeni gelen ve sistemden çıkan ürünler kontrol edilmektedir. Gelen ürünlerin hepsinin ölçü, miktar, marka, fiyat bilgileri sistematik şekilde analiz edilmekte ve doğrulanmaktadır.
Geleneksel yöntemle ayın belirli günlerinde alandan derlenen fiyatlar yerine bu yöntemden gelen tüm fiyatlar için veri derleme sıklığı günlüktür. Firmalardan elde edilen barkod verileri, satışı gerçekleşen (kasadan geçen) ürün fiyatlarını içermektedir. Bununla birlikte, firmalardan şube detayında ve her barkod bazında alınan toplam satış değeri ve satış miktarı bilgileri kullanılarak aylık birim fiyat hesaplanmaktadır.
Alandan veri toplama uygulamasında her işyeri, her ürün için ayda 4 (veya ürün türüne göre 2) kere ziyaret edilerek ürün fiyatı derlenirken, barkod tarama verisi yöntemiyle o işyerinde o ürün için ay içerisinde gerçekleşen tüm satışların fiyat ve yukarıda bahsedilen diğer verilerine ulaşılabilmektedir.
TÜFE hesaplamaları kapsamında barkod tarama verisi alınan hiçbir işyerine ayrıca alandan veri toplama uygulaması yapılmamaktadır. Dolayısıyla bazı basın yayın organlarında yer alan, “işyerlerinin farklı zamanlarda, indirimler gerçekleştiğinde ya da talimatlar doğrultusunda ziyaret edildiği” ile ilgili iddialar tamamen asılsızdır.
Barkod verisi toplanan işyerleri için, o işyerinin ay boyunca yaptığı tüm satışların bilgisi Türkiye İstatistik Kurumu tarafından alınarak tekil barkod bazında TÜFE hesaplamalarına dâhil edilmektedir. Her bir barkod için binlerce kaydın ortalaması alınarak oluşturulan fiyatlar, geleneksel veri toplama yöntemleri ile derlenen fiyatlardan çok daha güvenilir sonuçlar vermektedir.
İnternet üzerinden mal ve hizmet satın alımlarının her yıl giderek daha da yaygınlaşması, istatistik ofislerinin internetten satışı yapılan ürün fiyatlarını TÜFE’ye entegre etmelerini gerekli hale getirmiştir. Otomatik web kazıma teknolojilerini kullanarak günlük, saatlik ve hatta daha yüksek sıklıkta veri derlemek mümkündür. Bu yöntemde amaç, web sitesinde yer alan HTML formatındaki bilgiyi analiz ve hesaplamalar için daha uygun yapılara dönüştürmektir.
Otomatik olarak bir web kaynağından veri derlemeye web kazıma denilmektedir. Bir kazıyıcı (scraper) yardımıyla yapılan bu işlem ham veriyi derleyip temizlemektedir. Web kazıma çalışmaları kapsamında 2020 yılında kurumumuzda TÜBİTAK ile ortaklaşa TÜİK Büyük Veri İleri Analitik Projesi gerçekleştirilmiştir. Veri kaynağı olan firmalardan gerekli izinler alınmış ve böylece internetten veri kazıma ile fiyat derleme yönteminin altyapısı hazırlanmıştır.
İnternet fiyatı derlenecek işyerleri, geleneksel yöntemde ciro örneklemesi ile seçilmiş olan ve fiziki mağazaları mevcut olan işyerleri arasından belirlenmiştir. Ham verinin, fiyat derlenebilecek hale getirilmesi için TÜİK personeli tarafından analiz çalışmaları gerçekleştirilmiş, belirlenen madde tanımlarına uygun olan ürünler için madde kodu (COICOP) atamaları yapılmış, yazılım kodları geliştirilerek fiyatı derlenecek ürünün aynı olmasını temin edecek prosedürler tanımlanmıştır.
Kod güncelleme çalışmaları ise durağan bir süreç olmayıp web siteleri değiştikçe tekrarlanmaktadır. Web kazıma yöntemi, TÜİK tarafından 2022 yılından itibaren TÜFE hesaplamalarında kullanılmaya başlanmıştır. Madde tanımları ve yapısı gereği web kazıma ile fiyat derlenmesi uygun olan beyaz eşya, elektronik ürünler, giyim, mobilya, sıfır otomobil ve otobüs bileti fiyatları için ilk kez 2022 yılında internet üzerinden derlenen fiyatlar endeks hesaplamalarında kullanılmış olup, 2024 yılı itibarıyla bu yöntemle elde edilen fiyat sayısı toplam fiyat sayısının yaklaşık olarak %5,1’ini oluşturmaktadır.
İnternet üzerinden web kazıma yöntemi ile derlenen fiyatlardan ilgili ayın 1’i ile 24’ü arasında olan kısmı hesaplamalarda kullanılmaktadır. Bu yöntem, TÜFE’nin zamanlılığını geliştirerek veri derleme sürecini hızlandırmaktadır. Ayrıca, web kazıma yönteminde gıda ürünleri gibi barkod tarama ve alandan veri toplama ile elde edilen veriler kullanılmamakta, fiyatın web üzerinden derlenmesinin uygun kabul edildiği ürünler derlenmektedir.
TÜİK’in barkod tarama ve web kazıma yöntemlerini TÜFE hesaplamalarına entegre etmesi, istatistik üretiminde maliyetleri düşürmekte ve veri derleme süreçlerini daha verimli hale getirmektedir. Her iki yöntem de verilerin zamanlı, güncel ve güvenilir olmasını sağlamaktadır. Bu yöntemlerin entegrasyonu, TÜİK’in enflasyon ölçümlerinde uluslararası standartlarda hesaplama yapmasını ve veri toplama süreçlerinde modernizasyonu sürdürmesini sağlamaktadır.
TÜİK, bu yenilikçi yöntemlerle TÜFE hesaplamalarının doğruluğunu ve güvenilirliğini artırarak, kamuoyuna daha şeffaf ve güvenilir veriler sunmayı hedeflemektedir.
